Kenmerken van hoogbegaafdheid

Ieder mens is uniek en geen enkele hoogbegaafde is dan ook hetzelfde. Wel kunnen we een aantal gemeenschappelijke kenmerken identificeren en zijn er profielen ontwikkeld om diverse hoogbegaafde leerlingen op school te kunnen herkennen. Bij jonge kinderen spreken we vaak over een ontwikkelingsvoorsprong in plaats van over hoogbegaafdheid. Dit heeft te maken met het feit dat jonge kinderen zich asynchroon (met sprongen en op verschillende gebieden) ontwikkelen. Hieronder vind je een aantal kenmerken, die je misschien op een idee kunnen brengen waarop je kunt letten. Onder andere aan de zijnskernmerken – opvallende en aangeboren karaktereigenschappen – kun je hoogbegaafde mensen herkennen (Kieboom, 2017)

Kenmerken van ontwikkelingsvoorsprong bij baby’s en peuters

  • Alert, bijvoorbeeld direct na de geboorte het hoofd opheffen en je aankijken
  • Vroeg oogcontact, glimlachen, woordjes zeggen, kruipen, zitten, staan, zindelijk worden; sommige baby’s wachten hiermee juist lang omdat ze het in een keer goed willen kunnen (perfectionisme)
  • Frustratie,  iets willen kunnen, terwijl het nog niet lukt en daardoor bijvoorbeeld veel huilen
  • Nieuwsgierigheid, bijvoorbeeld iets uit elkaar halen om te begrijpen hoe het werkt
  • Autoriteit prikkelen, bijvoorbeeld doorgaan, ook al zeg je ‘nee’ om je reacties te peilen
  • Emotioneel voorlopen,  bijvoorbeeld gevoelig en empathisch reageren op emotie van anderen
  • Energiek en ondernemend, bijvoorbeeld uitleg nodig hebben waarom iets gevaarlijk is, omdat het kind anders toch gaat experimenteren, ook motorisch voorlopen kan voorkomen
  • Snel uitgekeken op iets, bijvoorbeeld speelgoed; omdat ze begrijpen hoe het werkt zijn ze snel aan iets nieuws toe, dat meestal voorbij de leeftijdsindicatie is
  • Autonoom, zelf doen!; en zodra ze iets beheersen het heel graag weer door jou laten doen, bijvoorbeeld aankleden of eten
  • Andere interesses, bijvoorbeeld vroeg alle kleurnuances kennen of automerken
  • Gevoelig voor prikkels, bijvoorbeeld geluiden, luchtjes
  • Grote passieve woordenschat, snel van begrip
  • Grote actieve woordenschat, taalgrapjes
  • Oog voor detail, bijvoorbeeld bij tekenen
  • Sterke ruimtelijke oriëntatie, weten dat ze er eerder geweest zijn, de weg al kennen
  • Vroeg bezig met grote onderwerpen, bijvoorbeeld dood; daardoor kan ook angst ontstaan

Ragnild Zonneveld heeft een mooi onderzoek gedaan naar de vroegsignalering van een ontwikkelingsvoorsprong in voorschoolse voorzieningen (Zonneveld, Centrum, Wetenschappen, & Schekkerman, 2016).

Kenmerken van ontwikkelingsvoorsprong bij kleuters

  • Snel  van begrip, verbanden kunnen leggen
  • Grote woordenschat en daardoor bijvoorbeeld een inhoudelijk gesprek kunnen voeren
  • Grote nieuwsgierigheid
  • Creatief en fantasierijk spel
  • (Fijn-)motorische voorsprong of juist niet willen beginnen met fietsen of zwemmen, omdat het in een keer goed moet
  • Maakt graag contact met oudere of juist jongere kinderen en met volwassenen
  • Sterk sociaal inzicht en inlevend vermogen
  • Groot rechtvaardigheidsgevoel
  • Tekent gedetailleerd en rijk – het komt vaak voor dat kleuters zich direct aanpassen aan het niveau van de rest van de groep en weer ‘koppoters’ gaat tekenen omdat andere kinderen dat ook doen
  • Op school een aangepaste kleuter, thuis uitbarstingen of andersom
  • (Belangstelling voor) lezen, rekenen en schrijven
  • Dromerig, niet ‘meedoen of autonoom en graag  de leiding nemen
  • Sterk geheugen, herinnert zich dingen van jaren geleden
  • Bijzonder gevoel voor humor

Kenmerken van hoogbegaafdheid bij kinderen

  • Snel van begrip, verbanden kunnen leggen, associatief en hierdoor soms snel en ongeduldig
  • Verbaal sterk, abstract taalgebruik en complexe zinnen
  • Grote nieuwsgierigheid, brede belangstelling
  • Creatief en fantasierijk spel
  • (Fijn-)motorische voorsprong of juist vermijdend, bijvoorbeeld niet willen beginnen omdat het niet in een keer lukt
  • Maakt graag contact met oudere of juist jongere kinderen en met volwassenen
  • Sterk sociaal inzicht en inlevend vermogen
  • Groot rechtvaardigheidsgevoel
  • Tekent gedetailleerd en rijk of juist niet willen tekenen omdat het niet zo wordt als in het hoofd zit
  • Op school een aangepast kind, thuis uitbarstingen of andersom
  • Bezig met wereldproblematiek
  • Zeer gevoelig, sensitief
    • Psychomotorisch
    • Zintuiglijk
    • Beeldend
    • Intellectueel
    • Emotioneel
  • Goed geheugen
  • Bijzonder fijnzinnig gevoel voor humor en woordgrappen

Kenmerken van hoogbegaafdheid bij volwassenen

Allereerst kan het nuttig zijn de kenmerken van (jonge) kinderen en jongeren eens te bekijken en terug te kijken naar hoe u als kind bent geweest. Hoogstwaarschijnlijk levert dit al veel herkenning op. Verdere signalen kunnen zijn:

  • Een sterk gevoel ‘anders’ te zijn dan anderen
  • Een sterk rechtvaardigheidsgevoel
  • Groot gevoel voor humor
  • Problemen met autoriteit, geen gevoel voor status
  • Non-conformistisch
  • Wereldverbeteraar/idealist
  • Hoge verwachtingen hebben, vooral van jezelf
  • Snel verveeld, veel wisselingen in opleiding/baan
  • Innerlijke onrust, piekeren, ‘juke-boxen’
  • Snel oplossingen zien, associatief denken
  • Volledig kunnen opgaan in iets dat je interesseert en daar dan ook veel tijd aan besteden
  • ‘Te’ veel/diepgaand/intens
  • Zeer gevoelig, sensitief
    • Psychomotorisch
    • Zintuiglijk
    • Beeldend
    • Intellectueel
    • Emotioneel
  • Creatief
  • Intuïtief
  • Uitstelgedrag
  • Vaak het gevoel onder niveau aan het werk te zijn
  • Neiging tot experimenteren
  • Divergente denkstijl
  • …